Antik Yunanda Dünyanın Boyutunu Nasıl Buldular?

 

MÖ beşinci yüzyıla gelindiğinde, Yunanlılar dünyanın bir küre olduğunu kesin bir şekilde tespit etmişlerdi. Küre şeklinde olduğunu bilmelerinde rağmen, kürenin ne kadar büyüklükte olduğunu bilmemekteydiler. Platon dünyanın çevresinin 64.412 kilometreden oluştuğunu öne sürdü. Yaklaşık 150 yıl ardından, matematikçi Arşimet bunun 48.309 kilometre olduğunu tahmin etti. Platon veya Arşimet'in hesaplamalarına nasıl ulaştıkları tam olarak bilinmemektedir, ancak bu ölçümlerde büyük hata payları bulunmaktadır.

 

İlerleyen yıllarda, iki Yunanlı, Eratosthenes ve Posidonius'un dünyanın büyüklüğü hakkındaki gözlemleri ve hesaplamaları, çok küçük hata paylarıyla doğru çıkmıştır.

Mısır İskenderiye'de bir Yunan kütüphanecisi olan Eratosthenes, MÖ üçüncü yüzyılda, Güneş'in dünya yüzeyindeki iki farklı konumdaki göreceli konumunu karşılaştırarak dünyanın çevresini 40.250 ila 45.900 kilometre olarak belirlemiştir. Kayıtlarının tercümelerindeki veya yorumlanmasındaki farklılıklar ve kendi metodolojik hataları nedeniyle, kesin rakamlar tam olarak çıkartılamamıştır.

Günümüzde dünyanın çevresi genellikle 40.096 kilometre olarak kabul edilmektedir. Eratosthenes’in elde ettiği en düşük tahmin değerini alırsanız, hatası yüzde birden daha az çıkmaktadır. Bu da o dönem için neredeyse kusursuz bir hesaplama anlamına gelmektedir.

 

Eratosthenes'in yöntemleri

 

Eratosthenes, bilinen olayları gözlemleyerek ve bunlara temel aritmetik ve geometri uygulayarak dünyanın boyutunu bulmuştur. Eratosthenes’in takip ettiği aşamalar ise sırasıyla şu şekildedir:

Mısır'ın Syene kentinde (bugün Asuan olarak adlandırılmaktadır), güneş ışınlarının hiç gölge bırakmadığını fark etmiştir. Bu durumdan, güneşin doğrudan Syene dik geldiği sonucuna ulaşmıştır. Aynı tarihte İskenderiye'de yere dik bir çubuk dikmiş ve 7 ° 12 'uzaklıkta bir gölge düştüğünü gözlemlemiştir.

Eratosthenes daha sonra 360 dereceyi 7°12' ye bölmüş ve 7°12 'nin dairenin 1 / 50'si olduğuna erişmiştir. Daha sonra dünyanın çevresini bulmak için; Syene ile İskenderiye arasındaki mesafeyi, elde ettiği 50 ile çarpmak için ölçmeye çalışmıştır.

 

Birçok bilim insanı, Eratosthenes'in mesafeyi, Syene'den İskenderiye'ye olan adımların sayısını sayarak ölçtüğüne inanmaktadır. Bu mümkün olsa da hem Mısır hem de Yunanistan'da yaygın bir ölçüm yöntemi olduğu için, bilinen bir çevreye sahip bir tekerleğin devirlerini sayılması da aynı derecede muhtemeldir. Her iki durumda da görevi yerine getirmek için muhtemelen bir köleyi görevlendirdiği düşünülmektedir. Ulaştığı rakam ise 805 kilometre olmuştur.

Sonucu ise 805x50 = 40.250 olarak bulmuştur. Elde ettiği sayı günümüz teknolojisiyle ölçülen 40.096 kilometreye inanılmaz şekilde yakındır. Bu doğrultuda, Eratosthenes'in tahminini yüzde birden daha az hata payına sahiptir.

 

Eratosthenes hesaplama esnasında yaptığı küçük hatalar ise:

 

Asuan, yaz gündönümü boyunca güneş ışınlarının doğrudan dik açılarla geldiği Yengeç Dönencesi'nde değil, aslında Yengeç Dönencesi'nin 37 kilometre kuzeyinde yer almaktadır.

İskenderiye ve Asuan arasındaki mesafe 805 kilometre değildir. Asıl mesafe 7°12' değil, 7°30' değerine karşılık gelir.

Bir diğer Yunan bilim adamı Posidonius, dünyanın çevresini belirlemek için yıldızları kullanmıştır. Rodos'ta ufukta belli bir yıldızın görülebildiğini gözlemlemiştir. Daha sonra Mısır İskenderiye'de yıldızın yüksekliğini ölçmüş ve fark açısını 7,5 derece veya bir dairenin 1 / 48'i olarak hesaplamıştır. Posidonius, Rodos - İskenderiye arası mesafe için bulduğu 805 kilometreyi bulduğu değer ile çarparak, dünyanın çevresini 38.647 kilometre (24.000 mil) olarak hesaplamıştır. Bu tahmin ise sadece yüzde 3’lük bir hata payı içermektedir.

 

Kaynak:https://www.businessinsider.com/how-greek-eratosthenes-calculated-earth-circumference-2016-6